بررسی مفاهیم کاربردی در طراحی مراکز تجاری
مقدمه
فرهنگ مجموعه‌ای از مشخصه‌های اجتماعی یک قوم می‌باشد که متشکل از هنجارهای نظری مشترک، خاص توده‌ای از انسان‌ها ، خارج از امتیازات و خصوصیات بنیادین اجتماعی آنهاست که احساس احترام نسبت به یکایک ویژگی‌های خاص یک اجتماع و یا یک قوم را داراست. برای طراحی فضاهای معماری متناسب با خواسته‌ها و نیازهای یک جامعه ، باید فرهنگ‌های معماری و شهری آن جامعه بازشناسی شوند تا بر مبنای ابداعات و فن‌آوری‌های روز، بهترین طرح ارائه گردد . فرهنگ خرید نیز کیفیت اثر متقابل بین مشتری و فضاهای تجاری است .
طراحی مناسب فضاهای تجاری در متعالی نمودن فرهنگ خرید و راحتی مشتریان ، نقش به سزایی دارد . کارکرد اصلی این فضاها به نمایش گذاشتن کالاها و فروش آنهاست . برای دست‌یابی به این هدف بهتر است معماران و طراحان نسبت به اثر متقابل بین ابعاد انسانی، شعاع و ارتفاع دید با ویترین نمایش کالا ، پیشخوان و محل قرارگیری قفسه‌ها ، همچنین مسیرهای عبور و سهولت حرکت افراد توجه ویژه داشته باشند . در این فصل به بررسی مفاهیم عمیق کیفی فضا ، ابعاد و استانداردهای مرتبط با فضاهای تجاری می‌پردازیم .
۴–۱-برنامه ریزی و طراحی
در طراحی مراکز تجاری پس از بررسی امکان سنجی و مراحل توسعه پروژه ، برنامه‌ریزی سایت و طراحی معماری و سازه‌ای آغاز می‌گردد ؛ که باید با توجه به ملاحظات محیطی ، حفظ انرژی و ضوابط کاربری زمین صورت پذیرد . در این راستا طراحی معماری باید متناسب با نوع و مکان مرکز خرید ، توپوگرافی سایت و فرم ساختمان باشد که دسترسی به این مهم ، نیازمند ترکیب درست اصول برنامه‌ریزی ، معماری ، مهندسی سازه ، محوطه‌سازی و فضای سبز با اصول تجارت حرفه ای ، روابط عمومی و مدیریت است .
سازه بنا باید عملکرد فروش را در خود جای دهد تا کارکرد ساختمان برای مشتریان ، جذاب و مناسب ، برای مغازه‌داران ، رضایت‌مندی و برای مالکین ، بازگشت سرمایه در بر داشته باشد . بنابراین در مرحله اول ، تیم طراحی باید آگاهی کامل از نوع مرکز خرید ، گونه‌های مختلف فروشگاه‌های موجود در آن و آرایش کلی فضاها را داشته باشد . (casazza, 1991: 59-60)
در فرآیند طراحی باید علاوه بر ایجاد تفاوت‌های منطقی بین فروشگاه‌ها به لحاظ هویت ویژه آنها ، به یک هماهنگی و وحدت کلی ، در شیوه طراحی مراکز خرید دست یافت .
معمار و برنامه ریز باید مهارت‌های خود را با دیگر متخصصین گروه توسعه طرح ، هماهنگ سازند ؛ زیرا عدم برنامه‌ریزی خوب و مناسب غالباً منجر به منظر ضعیف و غیر شاخص بنا می‌گردد .
آشفتگی مصالح ، انتخاب نامناسب نشانه‌ها و معماری ضعیف در ترکیبات با هم ، موجب شکل گیری مرکز خریدی با آلودگی بصری در منطقه می‌شوند تصمیم در مورد شکل ، چارچوب سازه‌ای و تجهیزات تأسیساتی با در نظر گرفتن محدودیت‌های مالی، باید پیش از تعیین طرح معماری پروژه اتخاذ گردد (casazza, 1991: 59-60) .
علاوه بر اهمیت طراحی داخلی مراکز خرید ، کنترل‌های دیگری به لحاظ واکنش عمومی نسبت به شرایط کلی حاکم بر پروژه نیز باید لحاظ شود . برای مثال اهمیت روز افزون مسائل زیست محیطی و اکولوژیکی به موارد زیر منجر خواهد شد :
- طراحی سایت‌ها ، ساختمان‌ها و همچنین ذخیره انرژی از حساسیت بیشتری نسبت به قبل برخوردار می‌گردد . برای مثال تهویه مطبوع توسط دستگاهی مرکزی با یک سیستم ترکیبی ، جایگزین سیستم دستگاه‌های تهویه مطبوع قرار گرفته بر بالای بام (به ازای هر فروشگاه) می گردد .
- ویترین‌های دیوارهای خارجی، کاهش یافته و یا تنها در وجوه شرقی و شمالی قرار می گیرد .
- به منظور کاهش اتلاف و جذب گرما از طریق دیوارها و سقف‌ها ، عایق بندی افزایش می‌یابد .
- استفاده از نورپردازی های چرخشی اتوماتیک به جای سیستم‌های نورپردازی قوی گرمازا توصیه می گردد .
مرز استفاده از وسایل ذخیره انرژی و فنون طراحی خلاق تنها به وسیله قوه ابتکار و کاردانی معماران، طراحان و مهندسان تعیین می‌گردد (casazza, 1991: 59-60) .
سازندگان مراکز خرید و طراحان باید به تورم به عنوان نیرویی که قادر است الگوی ساخت مراکز خرید را تغییر دهد ، توجه کنند . اجرای مصالح جذاب و فنون ساخت نوین ، نیازمند استفاده از نیروی کار متخصص است که خود باعث افزایش هزینه‌های پروژه می گردد . هزینه پروژه ، تعادل منطقی ایجاد نماید . راه کارهای طراحی باید فضاهای استیجاری را به حداکثر رسانده و از فضاهای غیر استجیاری که مورد نیاز مشتریان نیست بکاهد هزینه‌های در حال افزایش زمین و جانمایی نامناسب پارکینگ ، موجب زیان اقتصادی می‌گردند طراحی داخل یا خارج ساختمان به گونه ای که نیازمند هزینه نگهداری زیادی باشد ، منطقی نیست (casazza, 1991: 59-60) .
برای موفقیت ، یک مرکز خرید باید برای مشتریان ، جذاب و خوشایند باشد . کیفیت پایین در کالبد ظاهری مرکز خرید ، باعث کاهش جذب مشتری و درآمدزایی کمتر می شود . در عین حال ممکن است که یک مرکز خرید با ظاهری مجلل و فریبنده و طراحی پیشرفته ، مشتریان را به سوی یک مرکز خرید با قیمت کالای متوسط و پایین سوق دهد (casazza, 1991: 59-60)
۴–۱-۱-روند طراحی پروژه
در طراحی مراکز تجاری ، کار معمار با برنامه‌ریزی سایت آغاز می شود . بدین منظور ، کلیه تحلیل‌های اقتصادی مربوط به مساحت‌های تجاری و دسته بندی‌های کلی را در نظر می‌گیرد . همچنین نظرات خود را در زمینه کاربری‌های ممکن و مسائل حوزه‌بندی طرح ارائه کرده و بر پایه مطالعات امکان سنجی ، ایده کلی خود را برای عبور و مرور ، دسترسی‌ها ، شرایط فیزیکی سایت (مطالعات توپوگرافی) و شرایط خاک (از طریق نتیجه گمانه‌زنی ها) مطرح می‌کند . معمار با داشتن این اطلاعات ، برنامه ریزی را با اختصاص سهمیه فضایی دقیق به کاربری های خاص آغاز می‌نماید . این کاربری‌ها به چند دسته عمده تقسیم می‌شوند :
- کاربردهای اصلی
- کاربردهای اصلی شامل موارد زیر است :
- کاربری تجاری (مساحت تجاری)
- کاربری خدماتی (تأسیسات گرمایش و سرمایش، ایستگاه برق ، واحدهای تعمیر و نگهداری ، مسیر ماشین‌های سنگین ، سکوی بارگیری و انبار تجهیزات)
- کاربری‌های اداری (دفاتر و تسهیلات تفریحی)
- کاربری‌های اجتماعی و فرهنگی (مرکز اجتماع ، تالار کنفرانس ، فضای نمایشگاهی و محوطه‌های بازی کودکان)
- پارکینگ
– فضای پارک در یک سطح
– پارکینگ‌های دو یا چند طبقه
- دسترسی
انواع دسترسی‌ها عبارتند :
حرکت پیاده
-مسیرهای عبور پیاده ، میدان‌ها راه‌های ورودی و بازارها
– محدوده سرپوشیده حرکت پیاده مانند راهروهای عمومی و راه‌های مسقف
حرکت اتومبیل
سیستم توزیع حرکت در سایت
حمل و نقل عمومی
مسیرهای اتوبوس ، تاکسی و مترو
- فضای سبز
نگهداری بخش‌هایی از سایت به عنوان فضای سبز برای رشد آتی مرکز خرید
دانلود متن کامل پایان نامه مقطع ارشد معماری : طراحی مجتمع تجاری–تفریحی با رویکرد طبیعت گرایی با تاکید بر سازواره های طبیعی
۴–۱-۲-مکان‌یابی مراکز تجاری
در تعیین موفقیت قرارگیری مراکز خرید باید به عوامل جغرافیایی ، مسیر های دسترسی، ایستگاه‌های راه‌آهن ، مترو ، پایانه‌ها ، ترمینال‌های اتوبوس شهری و بین شهری و تقاطع راه‌آهن‌ها توجه نمود ، ولی نباید موقعیت اقتصادی را از نظر دور داشت . امروزه افزایش قیمت زمین در مناطق مرکزی شهر سبب شده که استقرار مراکز خرید به خارج شهرها هدایت گشته و این امر لزوم جای گیری مراکز تفریحی و ورزشی را برای جذب بیشتر مشتریان و پر کردن اوقات فراغت آنان ، بالا می‌برد . در این مراکز ، مسائل رقابت و توانایی برای ارائه خدمات و همچنین فاصله زمانی رفت و آمد باید در حد قابل قبولی باشد وضعیت راه‌ها نیز باید امکان دسترسی آسان به مرکز خرید را داشته باشد . در انتخاب مکان یک مرکز تجاری معیارهای زیر مورد توجه قرار می‌گیرد :
- دسترسی به بزرگراه اصلی موجود و یا بزرگراهی که به زودی ساخته خواهد شد ؛ به طوری که در زمان بهره‌برداری آن و همچنین در آینده ، ظرفیت ترافیکی ناشی از احداث مرکز خرید را داشته و راه‌های دسترسی پیاده به آن نیز متناسب و ایمن باشد .
- قیمت زمین با کل هزینه‌های سرمایه ای و اجاره های قابل وصول ، متناسب باشد .
- اندازه و شکل محوطه باید به گونه‌ای باشد که فضای کافی برای عرضه کالا و پارکینگ وجود داشته باشد در صورت محدودیت مساحت و یا گرانی زمین، می توان پارکینگ را به طبقات برده و کل پروژه را چند طبقه اجرا کرد .
- خدمات عمومی ، موجود بوده و یا با هزینه‌ای معقول قابل تأمین باشد .
- وضعیت زمین از نظر صخره‌ای بودن ، آبگیرها ، مجاری فاضلاب ، جریان‌های سطحی آب و نظایر آن به گونه ای باشد که آماده‌سازی آن با هزینه‌ای معقول میسر گردد .
- عوارض زمین به گونه‌ای باشد که بدون هزینه اضافی برای زهکشی ، در حد امکان بتوان نقشه‌ای مطلوب ر ا اجرا کرد .
سایر معیارهای مطلوب اما غیر ضروری عبارتند از :
- وجود فضای کافی برای توسعه در آینده و افزودن فضاهای حمایتی همچون ساختمان‌های اداری و متل‌ها . در این راستا ، خرید زمین اضافی معمولاً ریسک چندانی ندارد ؛ زیرا با ساخته شدن یک مرکز خرید ، قیمت زمین بالا می‌رود .
- نزدیکی به حمل و نقل عمومی ( در مورد شهرهای بزرگ)
- امکان استفاده از زمین برای کاربری‌های سودمند دیگر از قبیل مراکز شهری ، تفریحی و مسکونی
۴–۱-۳-ملاحظات طراحی واحدهای تجاری
در طراحی مراکز خرید عوامل بسیاری مؤثر هستند که دارای جنبه های مختلف اقتصادی ، اجتماعی، عملکردی و غیره می باشند این عوامل در غالب اصول عمده طرح ریزی اجمالی بیان می‌شوندکه علاوه بر رعایت توصیه های بررسی اقتصادی ، در مورد میزان عرضه کالا و موفقیت فروش عبارتند از:
۴–۱-۳-۱-طراحی زمین
برای طراحی زمین قبل از هر اقدامی لازم است مساحت کاربری‌های مختلف را تعیین و دسته‌بندی نمود و تمامی اجزای مرکز خرید (اعم از برنامه‌ریزی های حال و آینده) را در نظر گرفت و سپس سطوح زمین را به آنها اختصاص داده و جانمایی مورد این سطوح شامل موارد زیر است :
- سطوح تجاری
- سطوح سواره
- سطوح سبز
- سطوح فضای سبز حایل
- سایر کاربری ها
هر چند که تجزیه و تحلیل‌های اقتصادی بر اختصاص هر چه بیشتر فضا به سطوح قابل اجاره تأکید دارد ؛ ولی می‌بایست به این سطوح ، درصدی از سطوح که قابل اجاره دادن نیستند مانند راهروها ، مسیر عبور اتومبیل ها ، سرویس‌های بهداشتی را افزود بنابراین سطح تجاری از مجموع این عوامل به دست خواهد آمد .
سطح ساختمانی به قسمت‌هایی زیر تقسیم می‌گردد :
- سطوح خالص تجاری برای فروشگاه بزرگ یا سوپر مارکت
- سطوح خالص تجاری قابل واگذاری به مستأجرین
- سطوح ساختمانی غیر قابل اجاره
پیاده‌روهای سرپوشیده و حیاط ها ، پیش از آنکه جزء سطوح ساختمانی منظور گردند ؛ جزء فواصل ساختمانی که قابل اجاره نمی‌باشند ؛ محسوب می‌شوند ، فاصله بین ساختمان‌ها در طبقه همکف شامل گذرهای پیاده ، محوطه‌سازی ، آب‌نماها و محل های سرویس می‌باشد .
۴–۱-۳-۲- ترکیب واحدهای تجاری
ترکیب واحدهای تجاری ، ارتباط پلانی انواع گوناگون فروشگاه‌ها و امکانات را با یکدیگر بیان می دارد و سبب می شود که مشتریان با ترکیب متنوعی از واحدهای تجاری رو به رو شوند . چنانچه هر یک از فروشگاه‌ها به طور مناسبی در ارتباط با انواع دیگر فروشگاه‌ها قرار گیرد ؛ بیشترین حجم فروش را برای واحدهای تجاری به ارمغان می‌آورد. اگر این ارتباط درست نباشد ؛ بسیاری از واحدها ممکن است درآمد کافی نداشته و هر دو واح د، تجاری و سرمایه‌گذار، آسیب خواهند دید .
تجربه نشان داده است که توجه به طول مرکز خرید و تعداد طبقات آن ، الگوی ترکیبی از قیمت‌های بالا و پایین ، کالاهای مصرفی و کالاهای ماندگارتر ، فروشگاه‌ها و خدمات ، سبب ایجاد بهترین حالت حجم خرید و در نتیجه موفقیت کلی مجموعه می‌شود. (De chiara, 1990:783)
۴–۲-امکانات مسیرهای عبور
در یک مرکز تجاری ، پیش‌بینی فضاهای سبز و فضاهایی برای گذران اوقات فراغت خریداران ، فضاهای استراحت و تجدید نیرو برای استفاده‌کنندگان لازم بوده و طراحی فضاهایی با کاربری رستوران ، چای خانه و کافه تریا ، اغذیه فروشی ، کیوسک‌های فروش تنقلات و امثال آن ها ار تکنیک های جذب مشتری شمرده می شود و جز لاینفک مجموعه به حساب می آیند . لذا همواره بخشی از سطوح طراحی به آنها تعلق خواهد گرفت . در مسیرهای ارتباطی ، ایجاد زیبایی و جذابیت به منظور بالا بردن میزان جذب مشتری در کل مرکز خرید ، ضروری است . با قرار دادن کیوسک‌های فروش اقلامی مانند لوازم تزیینی ، عکس ، نوشیدنی و تنقلات ، به دلیل موقعیت قرارگیری ایده ال (حد اکثر میزان دید) می‌توان اجاره های بالایی به دست آورد . همچنین با محوطه‌سازی و ترکیب عناصر طبیعی مانند آب و فضای سبز، می‌توان بر جذابیت محیط خرید و در نتیجه بر فروش بیشتر افزود . امکانات موجود در مسیر ارتباطی شامل موارد زیر است :
- ظرف‌های زباله شفاف به منظور ممانعت از ریختن زباله در کف
- تابلوهای راهنمای متنوع از یک یا چند نوع نقشه ، تابلو ، کف‌سازی ، کیوسک اطلاعات و غیره به منظور تسهیل در یافتن فروشگاه‌های خاص
- تلفن‌های عمومی
- فضاهای نشستن گروهی و فردی برای استراحت مراجعین (البته بهتر است به جای آن از دکه‌های قهوه‌فروشی به صورت تکرار شونده استفاده نمود که هم سبب کنترل بهتر می شود و هم درآمدزا می‌باشد) .
- آب نماها ، با طراحی مناسب و تدابیری برای حفاظت افراد از خطرات احتمالی
- کیوسک‌ها با اندازه‌ها و شکل‌های متفاوت ، معمولا کمتر از ۲۰ متر مربع (۲۵۰ فوت مربع) اگر چه تمایل به طراحی کیوسک‌های بزرگ‌تر نیز وجود دارد).
- فضای تحویل چرخ دستی خرید
- مجسمه یا دیگر فرم‌های هنری به عنوان عناصر طراحی
- عناصر متفرقه مانند قفس‌های پرنده ، آینه‌های متفاوت ساز ، تلویزیون های مدار بسته ، ساعت‌ها ، موزیک ملایم ، سکوهای نمایش کالا و تابلوهای تبلیغات فضاهای نمایشگاهی
- نورپردازی مسیر عبور بهتر است کم و زیاد شود تا جذابیت را در فضاهای تاریک و روشن افزایش داده و به فروشگاه‌ها اجازه دهد که به جز در میادین اصلی در مرکز اصلی توجه قرار گیرند از نور طبیعی اغلب به میزان متوسط و برای ایجاد تنوع یا کاهش هزینه انرژی استفاده می شود ؛ اما به طور معمول ، استفاده از نور طبیعی به دلیل کاهش اثرگذاری نمای فروشگاه‌ها به صورت محدود صورت می‌گیرد و از آنجایی که مراکز خرید اغلب در بعد از ظهرها و شب‌ها فعالیت دارند ؛ باید نورپردازی مصنوعی کافی ، بدون توجه به میزان نور طبیعی تأمین گردد .