برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری و خیابانی ایرانی قسمت 125

حقه سوار کردن-فرو کردن چوب وافور در دهانه ی حقه-فریب دادن
از نافِ جایی آمدن-کاری را به‌خوبی اهل جایی انجام دادن
پُر-لبریز-کامل-سیر-زیاد

خشک شدن قر در کمر-به پایان نرساندن خودنمایی و جلوه گری

آشنایی به روشنایی انداختن(پس از مدت‌ها تصادفی آشنایی را دیدن)

دست و پای خود را جمع کردن-ترسیدن و مواظب گفتار و کردار خود شدن

حال آوردن جگر-بریدن صفرای جگر با چیزهای ترش مزه

حساب ماست بندان یزد-حساب ساختگی

برگ برنده-ورقی که با آن بتوان بازی را برد-وسیله ی اثر بخش

خربازار-شلوغ بازار-بی حساب و کتاب

 
جلز-نگا. جز

بوق سگ-بسیار دیر وقت

پا اندازی-واسطه ی اعمال نامشروع شدن-جاکشی

دربند چیزی بودن-در خیال چیزی بودن

به سر کسی زدن-ناگهان فکری به سر کسی آمدن-عقل خود را از دست دادن

تعریف کردن-به نیکی یاد کردن-ذکر خیر کردن

جبهه-میدان جنگ
خدانگهداری کردن-خداحافظی کردن

خالی کردن دل کسی-کسی را ترساندن

به دست و پای کسی افتادن-با التماس تقاضای ترحم کردن-نهایت خاکساری کردن

آتش به مال خود زدن(کالایی را بسیار ارزان فروختن)

خر بی یال و دم-احمق-نادان

زیر دماغ کسی سبز شدن-ناگهان در برابر کسی حاضر شدن

اردنگ-تیپا-لگدی با نوک پا

دلال بازی-به شیوه دلالان از راه مبالغه و دروغ کاری را بزرگ جلوه دادن-واسطه گری

دندانه دندانه-دارای برجستگی ها و بریدگی هایی در کناره

زدن به کوچه ی علی چپ-خود را به آن راه زدن-خود را به نادانی

دل کسی را به دست آوردن-کسی را با نیکی و محبت از خود خشنود کردن

 

چشم و دل دویدن-چشم چرانی کردن-هوس رانی کردن

دماغ-حال و حوصله-رغبت-علاقه-کبر و خودپسندی-مُف-خلط بینی

آفتابه‌دزد(دزدی که به ربودن چیزهای بی‌ارزش بسنده می‌کند)

آهوی شیرافکن-چشم محبوب
خدا برکت بده-نگا. خدا برکت
زن ذلیل-مردی که مطیع محض زنش است
دسته دیزی-قوم و خویش دور

خرده کاری-کار جزیی
زنیکه-زنکه

از دماغ کسی در آمدن(شادی و نشاطی را با اندوه و رنج تاوان دادن)

راه آهن-دو خط آهن موازی که قطار بر آن حرکت می کند

راه کج کردن-مسیر خود را تغییر دادن-منصرف شدن

دُم سیخ شدن-سقط شدن-مردن

افندی پیزی(به‌ظاهر شجاع و در واقع ترسو، پهلوان پنبه)

زیاده روی کردن-اسراف کردن-افراط کردن

حظ کردن-لذت بردن

بو دادن-بوی بد دادن-مشکوک بودن

چوب دو سر طلا-منفور از هر دو طرف-از این جا مانده و از آن جا رانده

رو به قبله بودن-در خال مرگ بودن

آمد داشتن(فرخنده و میمون بودن)

 

آن سرش ناپیدا بودن-برای نشان دادن حد کمال و مبالغه به‌کار می‌رود

دست من و دامن تو-دستم به دامنت
پیش کسوتی-قدمت و برتری

چله ی بزرگ-چهل روز میان هفتم دی ماه و شانزدهم بهمن

آجیل مشکل‌گشا(آجیلی که برای گشایش کار می‌خرند و بین مردم متدین پخش می‌کنند)

چشم را چهار کردن-دقت بسیار کردن-انتظار شدید بردن-تعجب زیاد کردن

آفتابه خرج لولهنگ کردن(چیز با ارزشی را در بهای چیز بی‌ارزش دادن)

رسیدن-مواظبت کردن-مورد لطف قرار دادن

آتش از چشم کسی گرفتن-ترسانیدن

 
چشم را درویش کردن-جلوی نگاه خود را گرفتن-نگاه نکردن
توی مخ کردن-به خاطر سپردن-از بر کردن

 

از صدقۀ سرِ(از عنایت و لطفِ)
برگشتن ورق-دگرگون شدن اوضاع-تغییر کردن حال و احوال

تو دهنی-ضربه ای که به دهان کسی بزنند-سخنی درشت در پاسخ کسی

خوش لباس-نگا. خوش پوش

خاطر جمع بودن-مطمئن بودن-یقین داشتن
بچگی کردن-بیخردانه

حلوا حلوا کردن-نهایت احترام و حق شناسی را کردن

حلقه-واحد چیزهای گرد مانند دو حلقه فیلم-دو حلقه چاه

 

جمع و جور-منظم و مرتب

توپیدن-پرخاش کردن-تشر زدن

خزانه کردن-نشاء و قلمه ی درختی را در زمین کاشتن تا پس از سبز شدن در جای دیگر بنشانند

بازاری-دارای شغلی در بازار-مبتذل

تحت الشعاع بودن-زیر نفوذ و تاثیر دیگری بودن

 

دوبلور-دوبله کننده
پایین دست-طرف پایین

زیر جلکی-پنهانی

تلنگ-یشکن-باد صدا دار-ضربه ی صدا دار

اُق گرفتن-حالت تهوع پیدا کردن

خر غلت زدن-مانند خر بر خاک غلتیدن

ارزانی-بخشیدن-دادن

دده مطبخی-آدم کثیف و بد بو

دل غشه گرفتن-متاثر و ناراحت شدن-بی حال شدن-دچار ضعف شدن

تراشیده شدن-لاغر شدن

چِل-خل و دیوانه

باخت-آنچه باخته باشند-زیان

خودفروش-فاحشه-خائن

بالا دست-صدر مجلس-حریف چیره

زنده دل-آدم با شور و حرارت-پرنشاط

 

رنگ و رو رفته-کهنه-فرسوده-کارکرده

زاغول-دارای چشمان آبی رنگ
از کسی حساب بردن-از کسی ترس داشتن

دلقک-شخص مسخره

حلیم روغن-هریسه-غذایی از گوشت و گندم و روغن داغ کرده و شکر

داوطلب-خواستار-نامزد
راهی کردن-روانه کردن-فرستادن

تاب خوردن-بازی کردن با تاب-پیچ و خم برداشتن

به مفت نیارزیدن-هیچ ارزشی نداشتن

بچاپ بچاپ-اوج سوء استفاده و دزدی

از خوشحالی در پوست نگنجیدن(از شادی سر از پا نشناختن)

آب اندام(زیبا تن و خوش‌رو)

تحویل سال-سال گردش-لحظه ی وارد شدن به سال نو
پالان کردن کسی-فریب دادن کسی
دوا شور-شستن فرش با نوعی دوای جلا دهنده
 

چراغان-جشن و سرور پر چراغ

 

آلنگ دولنگ-چیزهای بی‌هوده‌ای که به‌عنوان زینت به چیزی می‌آویزند

باغ وحش-جایی برای نگهداری انواع حیوانات غیر اهلی

ز ِق ز ِق-گریه ی بریده بریده ی بچه
 

دور کسی گشتن-قربان صدقه ی کسی رفتن

چشم دو دو زدن-تکان تکان خوردن چشم

 

حرامزاده-فرزند نامشروع-آدم بسیار زرنگ و مکار

 

ژاندارمری-نهادی که عهده دار حفظ نظم و قانون در بیرون از منطقه های شهری است
حساب خرده-اختلاف کوچک-خرده حساب-بدهکاری مختصر

دست داشتن-توانایی داشتن-وارد بودن

از جایی آب خوردن-ناشی از چیزی بودن

آفتاب گرفتن(زیر آفتاب خوابیدن)

دست و پنجه نرم کردن-گلاویز شدن-جنگیدن

دلخور کردن-مایه ی گله مندی و نارضایتی کسی را فراهم کردن

جَخت-متضاد صبر

بی سر و سامان-مفلس-محتاج-آشفته-درهم ریخته-پریشان

به تنگ آمدن-به ستوه آمدن-خسته شدن
از صرافت چیزی افتادن-از انجام کاری منصرف شدن

زیادی-اضافی-بی مصرف-خارج از حد

بست نشستن-پناه بردن به بست برای در امان ماندن از تعرض
آهوی خاور(آفتاب)

پس رفتن-عقب رفتن

جَخت آمدن-دومین عطسه که با آن به کار ادامه می دهند

جگر گوشه-فرزند

آفتاب خوردن(سختی کشیدن)
به حال آوردن-به هوش آوردن-به کسی شور و حال دادن

آخرین تیر ترکش-آخرین تدبیر

حرامزاده-فرزند نامشروع-آدم بسیار زرنگ و مکار

آهنگ ریپ‌دار-آهنگی که یک ضرب آن کم باشد

ریش تپه-پر ریش-دارای ریش انبوه

 

باب شدن-معمول و رایج شدن

دماغ سوخته-خجالت زده-شکست خورده

بله قربان گو-چاپلوس-متملق

آن روی کسی بالا آمدن(خشمگین شدن)

از زور پسی(از روی ناچاری، اجبارن)
چرچری کردن-خوردن و عیش کردن

جفت کردن صدا با ساز-هماهنگ کردن صدای ساز توسط کوک

این خاکدان(دنیا)

تیپا خوردن-رانده شدن

 
افسارگسیخته-سرکش

به بخت خود پشت پا زدن-فرصت مناسبی را از دست دادن-از خوشبختی مسلمی چشم پوشیدن

جیره خوار-کسی که از جایی یا کسی جیره و مزد دریافت می کند-مامور

جنگل مولا-جایی بی نطم و ترتیب-شهر بی قانون

آلونک‌نشین(ساکنان حواشی شهرها که در اتاقک‌های آلونک‌وار زندگی می‌کنند)
بار گذاشتن-نهادن ظرف غذا بر اجاق برای پخته شدن

بی همه چیز-آدم بد جنس-نادرست-کسی که صفت خوبی ندارد

بی بی قدومه-دختر بچه ای که ادای مادر بزرگ ها را در می آورد

خرت به چند-کی از تو پرسید؟ به حساب آوردن-اعتنا کردن

اتر خان رشتی-آدم پرافاده

این دست و آن دست کردن(وقت تلف کردن، وقت کشتن، به عقب انداختن)

جنسی-آن چه که به سکس مربوط باشد

از آب درآمدن-نتیجه دادن-تربیت شدن-روشن شدن حقیقت

دل کسی گرفتن-غمگین شدن-متاثر شدن

از دماغ فیل افتادن-بسیار متکبر و خودبین بودن

داغ-مصیبت-اندوه-سخت گرم-سوران

خاطر جمع بودن-مطمئن بودن-یقین داشتن

از جا در رفتن-کنترل خود را ناگهان از دست دادن-ناگهان خشمگین شدن

 

خیط کشیدن-خط کشیدن

از بن گوش(کمال بندگی و خدمتکاری)

زُق زُق کردن-احساس درد و تیر کشیدن

چراغ دستی-چراغ قابل حمل با دست

 

چپ دست کسی-که کارهایش را با دست چپ می کند

آخرین تحویل-قیامت

چراغ باران-چراغانی
به پیر و پیغمبر قسم خوردن-سوگند بسیار یاد کردن

زده دار-دارای لکه یا خراش و آسیب

زن ِ سفری-زن فاسد و بی عفت

 

چس ناله-آن و ناله ی ساختگی برای جلب توجه

بردن از رو- از رو بردن

دامنی-پارچه ای که با آن دامن می دوزند

چُل-آلت مرد

زدن رای کسی-کسی را از تصمیمی منصرف کردن
جور آمدن-اجزای لازم کاری با یکدیگر سازگار آمدن

چوب چوبی-دیوار یا در مشبک و چوبی

اُرد کسی را خواندن-به حرف کسی گوش کردن-اهمیت دادن
حرف توی دهن کسی خشک شدن-از سخن گفتن باز ماندن

چمباتمه-حالت روی دو پا نشستن و زانوان را بغل کردن

پاتیل در رفته-پیر و شکسته

چاشنی-آن چه که برای به تر کردن مزه ی غذا در آن می ریزند-آن چه که برای منفجر شدن در چیزی کار می گذارند

پر کردن کسی-کسی را تحریک کردن

 

دریدگی-وقاحت-بی شرمی-پر رویی

روز بد نبینی-امیدوارم به سرت نیاید

چراغ پیه سوز-چراغی فتیله ای که سوخت آن از پیه بود

جان پناه-محل امن-آن چه جان را حفظ کند. پناهگاه

بگو بخند-خوش مشرب-بذله گو

الانه(همین حالا، هم اکنون)
پشت چشم آمدن-ناز و افاده کردن- ابرو نازک کردن

خرده خرده-کم کم-رفته رفته

خانم بازی-معاشرت با زنان هرزه

بنا بودن-قرار بودن

آفتابگیر(جایی که آفتاب بر آن بتابد، سایبان، چتر آفتابی)

آزگار(زمان دراز)

آن سفر(آن بار، آن دفعه)

بی خیال بودن-اهمیت ندادن-نگران نبودن

بی معنی- بیخود

چشم خوردن-نظر خوردن

تیپا خوردن-رانده شدن

آبدست-ماهر-استاد

آوردن-باعث شدن-ایجاد کردن

 

توگوشی حرف زدن-نجوا کردن-تنگ گوش کسی حرف زدن

چشم انتظار-منتظر-چشم به راه

خِر به خِر گرفتن-گلاویز شدن

اهل بیت(اهل خانه، خانواده)

زور آوردن-زیر فشار گذاشتن-در تنگنا قرار دادن

افتادن بچه-سقط شدن جنین

انگشت به دهان(حیرت‌زده، سرگشته)

 

به خانه ی بخت رفتن-شوهر کردن

زد و خورد-کتک کاری-دعوا و مرافعه

جاده صلف کن-کسی که موانع را از سر راه بر می دارد-آلت دست

داداشی-برادر در زبان کودکان

اجاق-دودمان

حساب حاج هادی زغالی-حساب ساختگی

دور برد-دارای برد زیاد

این خط و این نشان(عبارتی تهدیدگونه برای منع کسی از چیزی یا انجام کاری، نگویی که نگفتم.)

دوره کردن-درسی را دوباره و سه باره خواندن-حلقه زدن به دور چیزی یا کسی

از دست دادن-گم کردن

برچسب-نوشته ای دارای مشخصات که آن را روی چیزی می چسبانند-اتیکت

پدر مادر دار-نجیب-اصیل-آبرومند و خوب

بانی خیر-نیکوکار-کسی که اثر خیر از خود بجا گذاشته است

بیسار-فلان

خواهر خوانده-دوست صمیمی

چشم و دل سیر-کسی که به مال و منال دنیا بی اعتنا است

خاکشیر نبات به حلق کسی کزدن-لطف و محبت بیش از اندازه به کسی کردن

 

دست و دل باز-بخشنده-جوانمرد
زبان بسته-برای تحقیر به آدم های بی عرضه یا کم آزار گفته می شود
 

استخوان‌بندی(درست کردن انگاره و طرح)

دم بازی-چاپلوسی-تملق

 
چشم چشم را ندیدن-سخت تاریک بودن

خرحمالی-بیگاری-کار پر زحمت و کم مزد

از زبان کسی مو در آمدن(کنایه از فرط تکرار و بی‌نتیجه بودن سخنی است)

دخالت کردن-در آمدن در کاری

تخمی-به درد نخور-بی مصرف

بریده بریده-منقطع-پاره پاره-گسسته

پس دادن-خریده ای را به فروشنده باز گردانیدن-باز دادن چیزی که گرفته اند

جِر خوردن-پاره شدن

چاییدن-سرما خوردن-زکام کردن

حمله گرفتن-غش کردن

ختنه نکرده-آزمند-پول پرست-نامسلمان-پدر سوخته

استغفرالله(خدا نکند، خدای نکرده، هرگز)

 

چرند اندر چرند-پرت و پلا

دست از همه جا کوتاه شدن-بی چاره و بی پناه شدن
حق کسی بودن-سزاوار و مستحق چیزی بودن
به صرافت افتادن-به فکر انجام کاری افتادن

رو دستی-نوعی دستکش-ضربه ی روی دست-حقه-کلک

جوجه خوردن-مرفه بودن-در ناز و نعمت زیستن

زیر چاقی-مهارت

آنکادر کردن(اصطلاحی در ارتش برای جمع‌کردن رختخواب)
خوردن بلا به جان-اصابت بلا با جان
بی فک و فامیل-بی کس و کار

چای خوری-وسایل چای خوری-سرویس چای خوری

آفتاب‌نشین کردن کسی-کسی را از هستی ساقط کردن-خانه‌خراب کردن

زوار-زه وار-چیزی شبیه به زه

تعارف آب حمامی-تعارفی که خرج و مایه ای ندارد

تمام وقت-شامل تمام ساعت های کار

چس و فس-اسباب خرده ریزه ی ناقابل-خرت و پرت

زوزه کشیدن-آواز برآوردن

آب در چشم نداشتن-شرم و حیا نداشتن

بی پایه-دروغ-پوچ

پیش کردن در-بستن در
چشم انتظار-منتظر-چشم به راه
از آب درآمدن-نتیجه دادن-تربیت شدن-روشن شدن حقیقت

تابوت خشکه-بسیار لاغر و ناتوان

دخیل-پناه برده-توسل جسته به

از دندۀ چپ پا شدن(سخت عبوس و کم‌حوصله بودن)

رو راست-پوست کنده-آشکارا-صریح-بدون ابهام

رشوه خواری-دریافت دستمزد برای انجام کاری ناروا و غیرقانونی

ابرو زدن(رضا دادن، اشاره کردن)

چشتان بالا-بالا و پایین کردن بچه و قربان صدقه ی او رفتن

زنبور زدن-نیش زدن زنبور

 

پلاسیدن-پژمرده شدن-از دست رفتن تازگی و شادابی

چاشنی-آن چه که برای به تر کردن مزه ی غذا در آن می ریزند-آن چه که برای منفجر شدن در چیزی کار می گذارند

حاجی من شریک-کسی که خود را داخل کاری می کند و مدعی شراکت می شود
چته ؟-تو را چه می شود ؟

خدا کند-ای کاش

آب حیات(عشق و محبت، دهان معشوق)

راه آمدن-سازش کردن-همراهی کردن

بسم الله-جمله ای که هنگام آغاز به کاری و یا به هنگام تعجب و حیرت می گویند-بفرمائید ! این گوی و این میدان

دماغ کسی را سوزاندن-کسی را ناکام کردن-در حسرت گذاشتن

چای نیک-قوری و کتری چای

بار شدن بر کسی-به کسی تحمیل شدن- سربار کسی شدن

 

بله قربان گفتن-تملق بیش از حد گفتن

بستری-خوابیده در بستر-بیمار

بوی شیر از دهان کسی آمدن-نادان و بی تجربه بودن-رشد جسمی و عقلی نداشتن-کودک و خام بودن

خرحمال-کسی که فقط کارهای دشوار می کند

 

از خود در آوردن(دروغ‌پردازی کردن)

آفتاب از کدام طرف در آمده؟-چه عجب از این طرف‌ها؟!

به قدر پشت خاک انداز-بسیار کوچک و محقر

زاغ چشم-کسی که چشمان آبی رنگ دارد

پا-حریف

تو خیک کسی فرو رفتن-کلاه سر کسی گذاشتن-به کسی قالب کردن

خشک شدن قر در کمر-به پایان نرساندن خودنمایی و جلوه گری

زدن به کوه-عاصی شدن و سلاحی برگرفتن و به کوه پناه بردن

امان کسی را بریدن(کسی را درمانده و بیچاره کردن)

اطفال باغ-گل‌های تازه
رسیدن-مواظبت کردن-مورد لطف قرار دادن

بله قربان گو-چاپلوس-متملق

جا ماندن-فراموش شدن

چرکتاب-پارچه ای با رنگ خاکستری یا قهوه ای که چرک را زود نشان نمی دهد

 
بی نمک-نچسب-لوس-ننر-بد ریخت-بدون ملاحت

خر داغ کردن-ناامید شدن-ناکام شدن
از گردۀ کسی کار کشیدن-کسی را به سود خود بی‌رحمانه به کار واداشتن

خام طمع-پر طمع و حریص-پر توقع

زرشک-لفظی است مانند زکی که به هنگام باور نکردن و رد کردن حرف طرف گفته می شود

جوجه فکلی-تازه کار و نا آزموده

چارده معصوم-پیامبر اسلام و دخترش فاطمه و امام علی و یازده امام دیگر شیعیان

حاضر به یراق-حاضر و آماده

دلچرکین-کسی که از چیزی اکراه پیدا کرده است

جنگ زرگری-دعوای دروغین-جنگ مصلحتی

درشت-حرف زشت-دشنام

ریز-خرد-کوچک
زیر اخیه رفتن-به نفع کسی به کاری تن دادن

در رو-راه خروجی-مخرج-بیرون شد

اهل آن کار (کار بد)

 
تلیت-نان خیسانده در غذای آبکی

 

دست بردن در چیزی-چیزی را تغییر دادن

رک و راست-صاف و پوست کنده-صریح
از سکه افتادن(ار رونق افتادن، از دست دادن زیبایی)
جیبی-قابل گنجاندن در جیب-مربوط به جیب

چروکیده-چین دار شده-ناصاف

 

خشکه نان-نانی که بیش از اندازه در تنور مانده و خشک شده است

آسمان را سِیر کردن(سخت خوشنود بودن، لذت بسیار بردن)

خاک آلود-آلوده به گرد و غبار و خاک

از خود در آوردن-دروغ‌پردازی کردن

دان پاشیدن-دانه ریختن-به قصد گرفتار کردن کسی به او امتیازات دادن

 

آفتابگیر(جایی که آفتاب بر آن بتابد، سایبان، چتر آفتابی)